Beeldtaal

Sommige foto’s kloppen gewoon. De beeldelementen vallen op hun plek.

Is dat het oog van de meester, het talent van de fotograaf?

Natuurlijk, …maar er zijn ook compositieregels die je kunnen helpen bij het bepalen van de plek van de beeldelementen in je foto en de uitsnede.  Daarnaast kan kennis over hoe er wordt gekeken naar foto’s je helpen je verhaal te vertellen met je fotografie.

Registreren of vertellen?

In de 18e eeuw dacht men dat fotografie registreert, een landschap voor een camera wordt gefotografeerd. Het landschap is er al en wordt niet gecreëerd, maar alleen maar vastgelegd. Maar is dat wel zo?

Ik kwam laatst op de Hoge Veluwe een rij fotografen tegen die naast elkaar, mannentje aan mannetje (en ook vrouwtje) stonden met een camera op statief met grote indrukwekkende lenzen te fotograferen.

Stel ik zou er tussen gaan staan. Samen kijken naar de herten.

Ik zou een foto kunnen maken en die foto zou dan een of meer herten op de hei weergeven. 

Je zou als kijker denken aan rust, een uniek moment in een stil uitgestrekt bos.

Terwijl ik alleen maar de mensen naast mij rook en hoorde. Door het standpunt bepaal je dus wat je wil laten zien in dit geval de herten en niet de mensen. Door de beeldelementen (hei, herten) zal de kijker er ook direct een situatie en gevoel bij oproepen.

En dan heb ik het nog niet eens gehad over het moment van de opname. Jij als fotograaf bepaalt niet alleen het kader, maar ook het moment van opname. Je kijkt naar een scene en wacht op het moment waarvan jij denkt dat het beslissende moment is aangebroken. Het is alsof je kijkt en denkt, nee, nee, nee, ja … klik.

Met andere woorden als fotograaf registreer je niet de werkelijkheid, maar laat zien wat je gezien hebt. Hoe jij het ervaren hebt, of in ieder geval wat je wil laten zien. Je geeft dus zin aan een beeld. Je plaatst het beeld in een context en voorziet het daarmee van een interpretatie. 

Simpel door de foto te maken voeg je er waarde aan toe namelijk jou interpretatie.

Als kijker zie je de uitsnede en het moment wat de fotograaf heeft gekozen.

Hoe worden kijkers beïnvloed door regels, en wat zijn die regels dan?

Wij (in het westen) zijn gewend om van links naar rechts en van boven naar onder een tekst te lezen. Zo gaan we ook door een foto. Kijk maar eens …

De fietsers die van links naar rechts gaat, gaan ergens heen…

De fietsers die van rechts naar links gaan gaan naar huis…

Opmerkelijk toch? Dat komt omdat de fietser die van links naar rechts gaat met de kijkrichting mee gaan. Dit terwijl we anders de fietsers tegenkomen.

Daarom rijden tanks in propaganda films ook altijd van links naar rechts. Zouden ze van rechts naar links rijden ‘trekken ze terug’.

In landen waar ze van rechts naar links lezen wordt dat dan dus ook andersom ervaren.

Rangorde beeldelementen

Fotografeer je een bureau om hem te verkopen en plaats je iemand achter het bureau, zal niemand in eerst instantie naar het bureau kijken. Er zit een volgorde in beeldelementen die we voorrang geven bij het bekijken van een situatie. Mensen en dieren herkennen we direct als een onderwerp. Je zult dus bij het plaatsen van je kader rekening moeten houden wat je wil laten zien.

Felle kleuren en snel bewegende onderwerpen vragen de aandacht.

Professionele fotografen zijn zich constant bewust van hoe en wat ze laten zien en weten precies hoe beeldtaal werkt.

Ze gebruiken daarnaast fotografische technieken om een beeld op te bouwen

Fotografische technieken

Een manier om invloed uit te oefenen op hoe je beeld ervaren wordt is het gebruik van scherpte, het selectief gebruik van objectieven en perspectief en het gebruik van licht en donker.

Scherpte

Door het gebruik van lichtsterke lenzen kun je fotograferen met een grote diafragma opening en daardoor een beperkte scherptediepte. Zo kun je de scherpte precies plaatsen daar waar jij wil dat de focus van de kijker komt.

Gebruik Objectieven

Door het gebruik van een groothoeklens kun je dichter bij je onderwerp fotograferen. Daardoor krijg je dynamische beelden. Je hebt als kijker het gevoel onderdeel uit te maken van de scene. De grootte verschillen die je waarneemt tussen de beeldelementen dichtbij en veraf zijn gelijk aan hoe je ze normaal waarneemt. 

Bij het gebruik van een tele objectief lijken de beeldelementen naar elkaar te komen. De kerk aan de horizon komt dichterbij. Kijk maar eens naar onderstaand voorbeeld.

De eerste foto is gemaakt met een zoomlens in groothoekstand waarbij ik vlak voor het beeld stond tijdens het fotograferen. Ik ben vervolgens wat naar achteren gelopen en heb zo ingezoomd zodat ik ongeveer hetzelfde beeld kreeg. Daarna nog een stuk naar achteren en weer wat inzoomen. Let op het gebouw op de achtergrond

Perspectief

Perspectief wordt bepaald door je standpunt in de ruimte en de keuze van je objectief.

Sta je dichtbij en gebruik je een groothoek objectief zul je als kijker het gevoel hebben onderdeel uit te maken van het beeld. Zeker als je dat van een wat lager standpunt fotografeert.

Fotografeer je van boven heb je meer het gevoel een kijker te zijn.

Door je plek in de ruimte geef je de beeldelementen een plek ten opzichte van de andere beeldelementen. Bedenk daarbij wat je wil laten zien. Wat is je onderwerp? Wat neem je mee in je compositie en wat laat je weg.

Neem je de uitpuilende vuilnisemmer mee in je beeld, of doe je een stapje naar voren of zoom je een beetje in.  Is de achtergrond wel zo mooi bij dit portret of moet ik even om mijn onderwerp heen lopen om een rustiger achtergrond te krijgen.

Door de tuinslang mee te nemen in je beeld zie je waar het water vandaan komt, de hond blijft het onderwerp.

Groeit er geen lantaarnpaal uit het hoofd van je onderwerp. Neem je de gitaar mee in je beeld omdat hij wat verteld over je onderwerp?

Compositie

De regel van derden is zo’n fotografische techniek. Je kunt het toepassen op ieder onderwerp om de compositie en balans in je foto te verbeteren. 

Hoe werkt dat?

De regel van derden

is een compositorisch hulpmiddel dat gebaseerd is op het idee dat de aandachtspunten in een afbeelding op de snijpunten van de lijnen die de foto in drieën verdelen liggen.

Dat wil dus zeggen dat je belangrijke beeldelementen of lijnen, zoals de horizon op of langs die fictieve lijnen plaats in je beeld. Dan valt het op zijn plek, vinden mensen het prettig om naar te kijken.

Waar komt dat vandaan?

De gulden snede is een verhouding die ook veel voorkomt in de natuur. Ook in de kunst en architectuur wordt veel gebruik gemaakt van deze verhouding.  Er is evenwicht in deze verhouding. 

Gulden Snede

De gulden snede is al eeuwen bekend. De gulden snede of ‘Divina Proportia’ (goddelijke proportie) wordt afgekort met de Griekse letter Φ wat je uitspreekt als Fie.

De oude Egyptenaren bouwden hun piramides op basis van de gulden snede. Ook in het Parthenon en kun je Φ terugvinden.

Φ kom je overal tegen: bijvoorbeeld in de verhouding tussen de lengte van het middelste botje in je vinger tot het langste botje en het kortste botje. 

Maar ook in de schilderkunst. Mondriaan, maar ook Leonardo da Vinci maakte gebruik van de gulden snede. De compositie van de Mona Lisa houdt zich aan de gulden snede: het lichaam staat in verhouding tot het hoofd, de neus tot het gezicht, enzovoort..

Het getal geeft een speciale verhouding van lijnstukken aan: stel dat je twee lijnen hebt van lengte a en b, dan voldoen deze aan de gulden snede als de gezamenlijke lengte van de lijnen zich verhoudt tot a op dezelfde manier dat a zich verhoudt tot b.

Met andere woorden: als de verhouding van het grootste deel ten opzichte van de hele lijn  gelijk is aan de verhouding van het kleinste deel ten opzichte van het grootste deel is er sprake van  de gulden snede.

Waarom is deze verhouding nu zo bijzonder?

Leonardo Fibonacci  publiceerde een bijzondere rij getallen: elk getal van de rij (behalve de eerste twee) is gelijk aan de som van de twee voorgaande getallen. Dat levert de volgende rij getallen op: 0, 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144, 233, enzovoorts.

Als je een getal uit deze reeks deelt door getal er voor, dan komt daar ongeveer het gulden-snede-getal Φ uit. Dit vormt de rekenkundige basis voor de gulden snede.

Als je op het web zoekt op Fibonacci kom je leuke dingen tegen:

De Fibonacci-reeks zit vol met eigenaardigheden, zoals elke optelsom van tien opeenvolgende getallen uit de reeks is deelbaar door elf (probeer maar eens). Om de zestig getallen herhaalt het laatste cijfer, bijvoorbeeld het tweede getal is 1, het tweeënzestigste getal in de reeks eindigt op een 1 (….4052739537881), het 122ste getal in de reeks eindigt op een ….. 1 (…..14028366653498915298923761), etcetera.

Zoek vooral ook op ‘gulden snede’ in combinatie met ‘het oog van god